Klankherkenning, spelling en toetsenborden voor kinderen die niet kunnen praten

Spelling gebruiken we om een woord in letters uit te drukken. Met behulp van spelling kunnen leerlingen de klanken die ze in een woord horen omzetten in letters.

Fonetische spelling is een strategie die kinderen gedurende een heel korte periode in het taalverwervingsproces toepassen. Wanneer leerlingen eenvoudige, veelgebruikte woorden leren spellen, zoals HOND of ZON, gebruiken ze fonetische spelling. Maar fonetisch spellen is maar één van de vele strategieën van een kind om te leren lezen en schrijven. Eenvoudige woorden zoals DE en HET leveren bijvoorbeeld problemen op als je ze fonetisch wilt spellen.

Eén letter, meerdere klanken

Het probleem met fonetische spelling is dat ons Nederlandse alfabet 26 letters kent, maar veel meer afzonderlijke klanken bevat. Met andere woorden: sommige letters hebben meerdere klanken. Denk bijvoorbeeld aan de E in BED en LOPEN.

Bovendien beïnvloeden klanken elkaar door hun positie in een woord. Een voorbeeld hiervan zijn de woorden VIS en POES. De S klinkt in deze woorden hetzelfde. De S verliest in combinatie met een -JE haar scherpe karakter en gaat over in een stemloze SJ-klank, VAASJE, HOESJE. Dit noem je stemassimilatie

Ingewikkelder wordt het als woorden hetzelfde klinken, maar niet hetzelfde betekenen. Bijvoorbeeld WAND en WANT: staat er in het Nederlands een stemhebbende medeklinker aan het einde van het woord, dan wordt die stemloos (D wordt T). Tot slot kent het Nederlands tweeklanken, zoals ui, oe en ij. Die zijn samengesteld uit twee letters van het alfabet, maar vormen één klank.

Dit zijn slechts een aantal voorbeelden van de belangrijkste reden waarom kinderen problemen kunnen gaan ervaren met een fonetisch toetsenbord: het verbindt slechts één geluid aan elke letter. Dat is een te grote versimpeling van het alfabet en zorgt voor obstakels als je bijvoorbeeld veelvoorkomende woorden zoals DE en HET wilt aanleren. Ze hebben dezelfde letters, maar een andere klank. Ook meervoudsvorming levert problemen op: je kunt het onderscheid tussen de enkelvouden WAND en WANT en hun meervouden WANDEN en WANTEN niet uitleggen door middel van fonetische spelling.

Fonetische toetsenborden en OC

Kinderen die leren lezen en schrijven met behulp van OC hebben gestructureerd onderwijs nodig in fonologie en spelling. Hierdoor leren ze klanken herkennen, en ontwikkelen ze spellingsvaardigheden en -strategieën. Met behulp van spelling kunnen ze alle woorden zeggen waarvoor hun OC-apparaat geen symbool bevat. Goed spellingonderwijs is een wezenlijk onderdeel van taalonderwijs in het algemeen.

Kinderen die OC leren gebruiken, lopen vaak achter op het gebied van klankherkenning. Kunnen ze niet praten, dan kunnen ze niet oefenen om klanken op verschillende manieren toe te passen, ze los uit te spreken, of ze weg te laten. Meestal ontwikkelen ze klankherkenning op een later moment, wanneer ze leren lezen. Volwaardig taalonderwijs is de manier om klanken te leren herkennen.

Goed taalonderwijs bestaat bovendien uit leren spellen met het alfabet. Alle leerlingen zouden dagelijks moeten worden gestimuleerd om 'spelenderwijs' te schrijven en spellen met het alfabet op een standaard toetsenbord.

Proloquo2Go bevat zowel een alfabetisch als een QWERTY-toetsenbord. Als een kind motorisch gezien geen moeite heeft om een toetsenbord te gebruiken, raden we aan om zo snel mogelijk over te gaan op Toetsenbordmodus (QWERTY). Deze modus biedt niet alleen woordvoorspelling, het kind doet ook typvaardigheden op die van pas komen in andere situaties.

OC is de manier waarop onze leerlingen hun eigen ideeën kunnen delen. Wees terughoudend om hen afzonderlijke vaardigheden zoals klankherkenning aan te leren via hun OC-apparaat. Daar zijn andere geschikte hulpmiddelen voor. Stimuleer leerlingen in plaats daarvan om op hun OC-apparaat woorden te spellen die ze niet kunnen vinden in Proloquo2Go. Modelleer hoe je woorden kunt uitspreken in Toetsenbordmodus of via de zoekfunctie.

De toetsenborden van Proloquo2Go bieden voldoende ondersteuning om jonge gebruikers goed te leren spellen. Leerlingen hebben hun OC nodig om de namen van letters te kunnen uitspreken en bespreken. Ze hebben symbolen en letters nodig om duidelijk te maken waarover ze willen schrijven. We moedigen iedereen aan om kinderen woorden te leren en klanken te leren herkennen met behulp van andere technologieën. Denk aan apps waarmee je met lettertegels woordjes leert maken.

Doen:

• bied volwaardig taalonderwijs.
• zorg dat woorden leren en fonologie onderdeel uitmaken van spellingonderwijs.
• vraag kinderen om met behulp van hun OC-apparaat te vertellen wat ze met hun toetsenbord hebben geschreven.

Niet doen:

• de individuele letterklanken aanleren met behulp van OC. Gebruik hiervoor andere middelen.

• te veel nadruk leggen op letterklanken bij kinderen die pas net OC leren gebruiken en de namen van de letters leren.

Voor meer informatie:

Lezen en schrijven integreren in het OC-leerproces

PrAACtical AAC: The critical nature of literacy in AAC (Engelstalig)

Erickson, K., & Koppenhaver, D. (2020). Comprehensive literacy for all: Teaching children with significant disabilities to read and write. Baltimore, MD: Brookes.(Engelstalig)