Mensen die niet goed (genoeg) kunnen spreken zijn dagelijks afhankelijk van OC om hun stem te laten horen. Maar ligt er een plan klaar voor de gevallen waarin hun gebruikelijke OC-systeem niet beschikbaar is? Dat kan bij een noodgeval zijn, of juist tijdens de dagelijkse routine. Stel vooraf een plan op voor een back-upsysteem dat de stem van de OC-gebruiker beschermt.

Sofia werd wakker in het ziekenhuis, maar wist niet hoe ze daar terecht was gekomen. Later begreep ze dat ze onwel was geworden op haar werk. In het ziekenhuis had ze haar OC-systeem niet bij de hand en ze was niet in staat om erom te vragen. Ze drukte op de oproepknop en de verpleegkundige die verscheen leek niet te weten dat Sofia niet kan spreken. Meestal communiceert Sofia door middel van getypte tekst, maar in het ziekenhuis kreeg ze haar handen nauwelijks onder controle. Bovendien was ze aangesloten aan een infuus en allerlei monitoren.
Daniel communiceert meestal via getypte tekst of de symbolen van zijn OC-systeem. Maar af en toe raakt hij zo gestrest dat hij geen samenhangende berichten meer kan formuleren. Inmiddels hebben Daniel en zijn zus een strategie ontwikkeld waarbij zij - wanneer ze ziet dat Daniel gestrest dreigt te raken - een reeks zinnen opnoemt, altijd in een vaste volgorde. Ze begint met: 'Ik zie dat er iets mis is, Daniel. Is er te veel lawaai?' Ze wacht zijn reactie af en als die niet komt, noemt ze een voor een de mogelijke stoorzenders op die ze voor Daniel moet oplossen. Op de momenten dat Daniel niet zelfstandig een bericht kan formuleren vindt hij het makkelijker om op een reeks opties te reageren. Daniel en zijn zus weten niet dat deze strategie een naam heeft: scannen met een partner. Ze weten alleen dat dit goed werkt wanneer Daniel moeite heeft met communiceren.

OC niet beschikbaar? Maak een plan

Alle OC-gebruikers komen wel eens in een situatie terecht waarin ze geen gebruik kunnen maken van hun OC-apparaat. Misschien is het kapot, of is de accu leeg. 's Avonds in bed kan het licht van het scherm te fel zijn, terwijl het niet fel genoeg is als ze het apparaat buiten in de zon willen gebruiken. In het ergste geval belandt de OC-gebruiker in een noodsituatie waarin hij/zij geen toegang heeft tot het OC-apparaat.

Veel OC-gebruikers die we interviewden gaven aan dat ze meerdere communicatiemiddelen tot hun beschikking hadden, die elk bij een specifieke taak pasten. Maar weinig OC-gebruikers hadden een alternatief voor het geval ze ineens niet meer over hun hightech OC konden beschikken.

Zorg dat er een plan klaarligt voor situaties waarin je moet communiceren zonder je OC. Regel alternatieven voor momenten dat de OC-gebruiker niet meer in staat is om het apparaat te gebruiken, bijvoorbeeld als zijn/haar handfunctie is aangetast.

Acht strategieën voor situaties waar OC niet beschikbaar is

Met behulp van deze praktische tips kun je een betrouwbaar back-upplan maken voor de onverwachte momenten dat OC niet beschikbaar is.

1. Vraag om OC

Oefen manieren om erom te vragen als er niet direct OC voorhanden is, en als de OC-gebruiker niet in staat is om zijn/haar OC te halen.

Denk aan de volgende strategieën:

  • Polsbandjes of symboolkaarten met de vraag om het OC-systeem te pakken.
  • 'Roepen' of geluid maken om de aandacht trekken van de communicatiepartner.
  • Een knop met één boodschap die de zin 'Wil je mijn OC-systeem pakken?' uitspreekt. Knoppen met één boodschap zijn ook verkrijgbaar als draagbare apparatuur, zoals een horloge of sleutelhanger.
  • Een gelamineerd informatieblad dat de OC-gebruiker overal mee naartoe kan nemen waarop staat uitgelegd hoe hij/zij communiceert, inclusief de vraag om zijn/haar OC-systeem te pakken.

2. Wees een goede communicatiepartner

Communicatiepartners moeten attent zijn op de non-verbale signalen van de OC-gebruiker die om zijn/haar systeem vraagt, bijvoorbeeld als hij/zij ernaar reikt of kijkt. Ook wanneer de OC-gebruiker geen duidelijke beweging maakt of niet in staat is om naar zijn/haar systeem te vragen, neemt een goede communicatiepartner het initiatief en stelt voor om OC te gebruiken. Bied OC aan, maar verplicht de gebruiker niet.

3. Gebruik papieren alternatieven

Het is belangrijk om ervaring op te doen met een light-tech papieren versie van OC omdat dit een essentieel alternatief kan zijn voor momenten waarop het gebruikelijke OC-systeem niet beschikbaar is.

  • Maak een papieren kopie van het OC-systeem. Print screenshots uit van de meest gebruikte pagina's en lamineer ze of bundel ze in een map.
  • OC-gebruikers die typen op een iPad kunnen een printje maken van het alfabet of het toetsenbord van hun OC-systeem.
  • Oefen met eenvoudige letterkaarten. Dit geldt zowel voor OC-gebruikers als communicatiepartners. Letterkaarten worden bijvoorbeeld gebruikt in zorgsituaties, zoals in het ziekenhuis. OC-gebruikers die ervaring hebben met papieren alternatieven kunnen zich makkelijker aanpassen aan onverwachte situaties waarin ze op een andere manier moeten communiceren. Bovendien kunnen papieren kaarten uitkomst bieden op plaatsen waar een elektronisch apparaat niet goed werkt (in de felle zon, bij het zwembad).

Dit type kaarten kun je bevestigen op opvallende plaatsen zodat iedereen ze makkelijk kan pakken. Je kunt ze ook uitvergroten voor nog betere zichtbaarheid.

Ook kun je de Nederlandse Proloquo2Go Crescendo™-kernwoordenkaarten (8x12) of posters met veelgebruikte symbolen downloaden, en letter-/alfabetkaarten.

4. Gebruik multimodale communicatie

OC-gebruikers hebben vaak allerlei strategieën in huis om veelvoorkomende zinnen op verschillende manieren te communiceren. Deze noem je multimodale strategieën. Denk aan gebaren, iets aanwijzen, foto's of afbeeldingen op een telefoon laten zien, tekenen of schrijven, iets googelen, lichaamstaal en gezichtsuitdrukkingen. Al deze verschillende communicatiemethoden kunnen een alternatief zijn voor OC.

5. Voorwerpen aanwijzen

Vaak kan een OC-gebruiker snel eenvoudige behoeften kenbaar maken door voorwerpen in de omgeving aan te wijzen. Ouders en leerkrachten willen hun OC-gebruiker misschien aansporen om hun OC-systeem te gebruiken in plaats van te wijzen naar voorwerpen of personen, maar aanwijzen is een handige alternatieve strategie voor de momenten dat OC niet beschikbaar is.

6. Gebruik beeldmateriaal

Beeldmateriaal ondersteunt de communicatie. Een OC-gebruiker kan bijvoorbeeld naar een ingelijste foto van zijn/haar huis wijzen, of een foto uit zijn/haar filmrol laten zien om een gespreksonderwerp te introduceren. Stimuleer deze flexibiliteit met beeldmateriaal.

7. Gebruik meerdere toegangsmethoden

Veel OC-gebruikers hebben een ingewikkelde lichaamsproblematiek. Daardoor zijn ze soms niet in staat om hun OC-systeem te gebruiken zoals ze normaal doen. Als een OC-gebruiker bijvoorbeeld te veel prikkels krijgt, kan het moeilijk zijn om tegelijkertijd te kijken naar zijn/haar OC én iets erop aan te wijzen. In dat geval kan hij/zij baat hebben bij een andere manier om OC te gebruiken, zoals scannen met een partner.

8. Oefen scannen met een partner

Scannen met een partner is een handige strategie voor elke OC-gebruiker. De OC-gebruiker luistert naar zijn/haar communicatiepartner terwijl die een lijst van woorden of zinnen opzegt of laat zien. De OC-gebruiker geeft een teken wanneer hij/zij de benodigde tekst hoort of ziet. Hoe meer ervaring de OC-gebruiker en de communicatiepartner hebben met deze scanmethode, hoe effectiever en betrouwbaarder deze werkt.

Enkele tips voor scannen met een partner:

  • Het is belangrijk dat de OC-gebruiker op een effectieve en begrijpelijke manier zijn/haar keuze kan aangeven. Dat kan bijvoorbeeld door ja te zeggen, door op een schakelaar te drukken, een hoofd- of lichaamsbeweging te maken, of een gezichtsuitdrukking te tonen.
  • Scannen met een partner stelt de OC-gebruiker in staat om te communiceren over alles: een communicatiepartner kan woordenlijsten opnoemen over welk onderwerp dan ook. Zo kan dit een belangrijke back-upstrategie zijn voor momenten dat OC niet binnen handbereik is.

Bronvermelding en links (Engelstalig)