Onder ondersteunde communicatie (OC) verstaan we verschillende methodieken, systemen, strategieën en hulpmiddelen die natuurlijke spraak vervangen of aanvullen. Deze methoden bieden ondersteuning aan mensen die om wat voor reden dan ook moeite hebben met communiceren. Hoe bepalen we wie OC nodig heeft? Wanneer begin je met OC? Hoe beoordelen we of iemand baat heeft bij deze middelen en strategieën die de communicatie ondersteunen?
Voor wie is OC bedoeld?
Er bestaan allerlei redenen waardoor iemand niet (meer) in staat is via spraak te communiceren. Aanleidingen hiervoor kunnen zowel aangeboren als verworven aandoeningen zijn. Ook kan het spraakvermogen tijdelijk beperkt zijn, bijvoorbeeld door een acute medische aandoening, een angststoornis of stress.
Of iemand OC nodig heeft, is soms moeilijk te bepalen op basis van de diagnose. Iemand met autisme kan wel of geen baat hebben bij OC. Iemand die een hersenbloeding heeft gehad kan wel of geen baat hebben bij OC.
Maar iedereen die onvoldoende spreekt om aan zijn/haar communicatiebehoeften te voldoen, heeft baat bij een vorm van OC. Communicatie is een grondrecht van de mens en daarom zou het beschikbaar moeten zijn voor iedereen ter wereld.
Wanneer kun je beginnen met OC?
Veel mensen die zich moeilijk verstaanbaar kunnen maken, hebben baat bij een vorm van OC om hen te helpen met communiceren. Maar wanneer begin je ermee? Wat is het juiste moment?
Het belangrijkste wat je moet onthouden, is dat er geen leeftijdsgrenzen zijn om OC te gebruiken. Niemand is te oud of te jong voor OC. Je kunt er op elke leeftijd mee beginnen. En ben je eenmaal begonnen, dan is het misschien niet eens nodig om dat systeem voor de rest van je leven, of constant, te gebruiken.
OC is aan te raden in de volgende situaties:
- bij ontwikkelend spraakvermogen
- ter ondersteuning van moeilijk verstaanbare spraak
- bij het uitblijven van de ontwikkeling van het spraakvermogen
- bij verlies of vermindering van spraakvermogen
- bij tijdelijk verlies van spraakvermogen
Multimodale communicatie
De meeste mensen die niet kunnen spreken, maken gebruik van multimodale communicatie. Dat betekent dat ze verschillende vormen van (ondersteunde) communicatie gebruiken om hun boodschap over te brengen, bijvoorbeeld met een combinatie van stemgeluid en half gevormde woorden, gebaren(taal), en een doeltreffend OC-systeem. Het is aan ons om deze communicatiemethoden stuk voor stuk te waarderen en respecteren. Alle communicatie vertelt ons iets over de persoon en de situatie.
Zelfs wanneer iemand in staat is een paar woorden of klanken te produceren, kan hij of zij nog steeds gebaat zijn bij het gebruik van OC. Met een OC-systeem heeft iemand namelijk meer woorden en taal binnen handbereik. Dit geeft deze persoon de mogelijkheid om veel meer te uiten dan met spraak alleen.
De keuze voor OC: welk systeem is geschikt?
Als je besloten hebt dat je OC gaat gebruiken, dan heb je de keus uit allerlei methoden en systemen. Om de juiste keuze te maken, neem je allerlei factoren in overweging, zoals de behoeften wat betreft de fysieke en zintuiglijke mogelijkheden, taal-, lees-, en schrijfvermogen, en de mate van ondersteuning vanuit de omgeving. En dit zijn pas een paar voorbeelden. De keuze voor een OC-systeem zou veel makkelijker zijn als er een test bestond die het juiste advies geeft. Maar veel mensen die moeite hebben met spreken, zijn ook niet goed in staat om testen of onderzoeken in te vullen waarmee spraak-, taal-, schrijf- en leesvermogens gebruikelijk worden beoordeeld. En zelfs al lukt het wel, dan houdt zo'n test geen rekening met al die ingewikkelde aspecten van de keuze voor de juiste vorm.
In plaats daarvan werkt een dynamisch assessment beter: dat is het proces waarbij we observeren hoe de potentiële gebruiker op dit moment verschillende boodschappen tot uiting brengt, in allerlei situaties en bij allerlei activiteiten. We analyseren bijvoorbeeld het informele communicatiegedrag en we bekijken de manier waarop gesprekspartners hem/haar ondersteunen. Daarna proberen we één of meer OC-systemen of -methoden uit, om te bepalen welke het beste bij de gebruiker past. Nadat we het succes van deze systemen of methodes hebben beoordeeld, brengen we het definitieve advies uit. Het dynamisch assessment werkt het best als je deze uitvoert met hulp van een professional die ervaring heeft met OC.
Handige (Engelstalige) artikelen met specifieke checklists en methodes om communicatie te beoordelen voor OC vind je hier, assessment.
Tijdens het OC-beoordelingsproces krijg je misschien te horen dat er 'voorwaardelijke vaardigheden' nodig zijn voordat je met OC kunt beginnen. Dit was in de tachtiger jaren, toen OC in opkomst was, een vooruitstrevende theorie. Uit onderzoek is inmiddels gebleken dat deze theorie achterhaald is. Sterker nog: iedereen die onvoldoende spreekt om aan zijn of haar communicatiebehoeften te voldoen heeft baat bij een vorm van OC. Wij zien bijvoorbeeld dat gebruikers met een ontwikkelingsachterstand profiteren van de receptieve input van anderen met OC, lang voordat ze het systeem zelfstandig beheersen. Communicatie is een grondrecht van de mens en daarom zou het beschikbaar moeten zijn voor iedereen ter wereld. Onder het kopje 'Bronvermelding en links' onderaan dit artikel vind je informatie over de argumenten tegen de theorie van de voorwaardelijke vaardigheden.
Het is ook belangrijk om je te realiseren dat de uitkomst van de OC-beoordeling niet altijd voorspelt wat de capaciteiten van de gebruiker zijn. Vaak zien we dat gebruikers die met OC zijn gestart en daardoor effectiever kunnen communiceren, al snel hun taalvaardigheid en cognitieve capaciteiten verder ontwikkelen.
Wie helpt jou met OC?
Logopedisten hebben niet allemaal hetzelfde opleidingsniveau of dezelfde ervaring als het om OC gaat. Dat geldt ook voor ondersteunend personeel in scholen en ziekenhuizen: docenten, therapeuten, verpleegkundigen of maatschappelijk werkers hebben in meer of mindere mate ervaring met OC-gebruikers. Therapeuten die werkzaam zijn op het gebied van OC doen hier heel veel kennis op. Heb je hulp nodig bij ondersteunde communicatie, neem dan altijd een professional in de arm die hiermee werkt.
Online vind je ook veel ondersteuning. Er zijn talloze community's voor gezinnen en experts die OC gebruiken. Met hun ruime ervaring kunnen ze je advies geven en steunen.
Bezoek ook eens onze Facebookgroep AssistiveWare Nederlands-Vlaams: Proloquo2Go, Proloquo4Text en meer.
Welke vorm van OC hebben we nodig?
Met OC bedoelen we alle hulpmiddelen en strategieën waarmee je communiceert wanneer je niet kunt spreken.
Heeft de potentiële OC-gebruiker behoefte aan of een voorkeur voor no-tech OC, zoals gebaren(taal) of gezichtsuitdrukkingen?
Of kan hij/zij beter uit de voeten met lowtech OC zoals keuzekaarten en pictoborden, of hightech OC zoals spraakcomputers, een OC-app voor iPad, etc.?
Daarnaast maakt de potentiële gebruiker de keuze tussen een op pictogrammen gebaseerd of een op tekst gebaseerd OC-systeem.
Sommige OC-systemen zijn gebaseerd op tekst en bevatten een toetsenbord. Dit soort systemen zijn geschikt voor mensen die niet kunnen spreken, maar die wel voldoende lees- en schrijfvermogen bezitten.
