Daniël maakt minimaal gebruik van spraak. Voordat hij een OC-systeem had, communiceerde hij het liefst via geschreven briefjes. Toen hij een mobiele telefoon kreeg, begon hij tekstberichten te versturen, vaak naar mensen in dezelfde ruimte. Nu merkt hij dat meer mensen hem sneller begrijpen wanneer hij OC gebruikt. Hij kan zijn getypte bericht op een groter scherm laten zien terwijl een digitale stem het uitspreekt. Volgens hem lijkt OC op chatten, maar dan met je gesprekspartner in dezelfde ruimte. Hij grapt dat zijn grote verzameling T-shirts een vorm van OC is, omdat hij met de tekst en afbeeldingen op de shirts uitdrukt wat hij belangrijk vindt.
De American Speech-Language Hearing Association (ASHA) geeft een zeer brede definitie van OC: “OC omvat alle manieren waarop we onze ideeën en gevoelens delen zonder te praten.” Volgens deze definitie is iedereen een OC-gebruiker, slechts enkele mensen kunnen op spraak vertrouwen.
OC-gebruikers worden automatisch benadeeld in een wereld waarin gesproken taal vaak de voorkeur heeft. Mensen die moeite hebben met praten, hebben ondersteuning en aanpassingen nodig om te kunnen communiceren. We kunnen hen stimuleren om zelf de meest toegankelijke communicatievorm te kiezen, waarmee ze zich het duidelijkst kunnen uitdrukken.
Multimodale communicatie
Gebaren, stemgeluiden, gezichtsuitdrukkingen, gebarentaal, letterkaarten, foto's, sociale media, OC-systemen (inclusief spraakcomputers en low-tech middelen of papieren communicatieboeken) en getypte of handgeschreven taal zijn allemaal vormen van communicatie. Gebruik je meerdere van deze strategieën, dan communiceer je multimodaal.
Ieder van ons heeft strategieën om te bepalen welke communicatiemethode het beste werkt in bepaalde situaties. Wanneer we luisteren naar iemand die ergens over klaagt, knikken we en maken we geluiden die empathie uitdrukken. We gebaren naar een schaal met eten, waarna de ander hem doorgeeft. We reageren op een tekstbericht door een bericht terug te sturen. Of misschien willen we uitgebreider reageren en bellen we op of e-mailen we terug. Soms sturen we zelfs berichten naar gezinsleden in hetzelfde huis. Op sociale media plaatsen we babyfoto's met een kort bijschrift, maar naar de grootouders sturen we een uitgebreide e-mail.
Voor de meeste mensen die ongehinderd kunnen spreken, is spraak de gemakkelijkste vorm van communicatie. Daarom moeten we rekening houden met de moeilijkheden die anderen kunnen ervaren bij de toegang en het gebruik van verschillende communicatiemethoden.
Persoonlijk gesprek
Iedere OC-gebruiker ervaart persoonlijke gesprekken anders. Het tempo van dit type communicatie ligt meestal hoog. Gesprekken zijn vaak kort. De communicatiepartners moeten de spraak, handgebaren en gezichtsuitdrukkingen van de ander vrijwel direct verwerken, en er wordt binnen een fractie van een seconde een reactie verwacht. Het hoge tempo is vaak een belemmering voor mensen die moeite hebben met praten, omdat de alternatieven voor spraak allemaal langzamer werken. Veel OC-gebruikers vertellen dat men hen bestempelt als beperkt door dit verschil in timing, en dat ze daarom vaker worden genegeerd of niet worden gerespecteerd.
Desondanks geven sommige OC-gebruikers de voorkeur aan persoonlijke, rechtstreekse communicatie.
“Een persoonlijk gesprek is altijd beter omdat je een idee krijgt van de stemming, gezichtsuitdrukkingen en houding van de ander. Dit mis ik bij online, op tekst gebaseerde communicatie.” Lisa Lehmann, OC-gebruiker
Interessant is dat veel OC-gebruikers persoonlijke gesprekken met andere OC-gebruikers gelijkwaardiger en prettiger vinden dan gesprekken met mensen zonder spraakproblemen. Dit wijst erop dat het snelle tempo van gesproken taal en de snelle beurtwisselingen de grootste belemmeringen zijn.
Bovendien moet je bij een persoonlijk gesprek allebei in dezelfde ruimte zijn, waardoor de OC-gebruiker last kan hebben van achtergrondgeluiden en andere omgevingsaspecten. Vanwege deze drempels hebben veel OC-gebruikers moeite met persoonlijke gesprekken waarin ze geen goede ondersteuning ontvangen van hun communicatiepartner.
Onderzoek toont aan dat logopedisten (en de meeste mensen die goed kunnen praten) de voorkeur geven aan spraak en OC-gebruikers aansporen om te communiceren op de manier die voor ons (als sprekende mensen) het gemakkelijkst is. Wanneer mensen die goed kunnen spreken strategieën kiezen die toegankelijker zijn voor OC-gebruikers, leren ze hoe ze mensen met communicatieve beperkingen beter kunnen betrekken bij een gesprek.
Andere vormen van communicatie
Laten we kijken wat al die verschillende communicatievormen vereisen en hoe we ze toegankelijk kunnen maken. Daarna kunnen we beoordelen hoe OC-gebruikers deze communicatievormen op gelijke voet en effectief kunnen inzetten.
Gezichtsuitdrukkingen
Veel OC-gebruikers kunnen door middel van hun gezichtsuitdrukking goed laten zien dat ze luisteren. Anderen hebben geen controle over hun gezichtsuitdrukkingen of maken onwillekeurige bewegingen en geluiden die verkeerd kunnen worden geïnterpreteerd. OC-gebruikers moeten hun gezichtsuitdrukkingen timen met een bericht dat ze misschien enkele minuten eerder hebben geformuleerd, terwijl anderen spontaan gezichtsuitdrukkingen kunnen maken tijdens het praten. Sommige OC-gebruikers geven aan dat ze gesproken taal minder goed kunnen verwerken wanneer ze de gezichtsuitdrukkingen van de ander moeten interpreteren. Ze vinden geschreven tekst handiger dan spraak.
Gebarentaal en gebaren
Veel gebaren zijn handig en bekend bij de meeste mensen, vooral wanneer je communiceert over concrete voorwerpen in dezelfde ruimte. Je gebaart bijvoorbeeld naar iemand om een voorwerp aan te geven. Maar simpele gebaren zijn lastiger te interpreteren als het om een abstracter idee gaat. Met gebarentaal los je dit probleem op: een boodschap formeel gebaren werkt snel en efficiënt. Je kunt dezelfde boodschap overbrengen als met spraak. Maar gebarentaal heeft een beperking: het is alleen verstaanbaar als beide communicatiepartners het begrijpen. Sommige OC-gebruikers hebben motorische beperkingen waardoor ze minder goed handgebaren kunnen vormen.
“Er bestaan enorm veel communicatievormen. Vooral bij mijn familieleden gebruik ik lang niet alleen mijn apparaat om te communiceren. Soms spreek ik iets uit (vaak als het antwoord op de vraag ja of nee is), of ik wijs iets aan of steek mijn duim omhoog of omlaag. Ik heb ook een nieuwe methode: wanneer ik meerdere opties krijg, steek ik het aantal vingers op dat bij mijn voorkeursoptie hoort. Dit is handig wanneer ik buiten ben en ik niet direct toegang heb tot mijn telefoon of iPad.”
~ Derek Burrow, OC-gebruiker
Telefoon
Voor OC-gebruikers is praten via de telefoon meestal moeilijker dan een persoonlijk gesprek. Telefoongesprekken zijn vaak kort en hebben een hoog tempo. Gebarentaal, gezichtsuitdrukkingen en handgebaren zijn niet zichtbaar. Veel OC-gebruikers vertellen dat ze het frustrerend vinden om hun ondersteunende technologie te combineren met telefonietechnologie. Enkele gebruikers legden uit dat mensen die het systeem niet kennen, de verbinding verbreken omdat ze denken dat de digitale stem een neptelefoontje is.
Videogesprekken
FaceTime, Skype en andere videogesprekken zijn steeds populairder geworden onder mensen die goed kunnen spreken. Interessant is dat ook veel OC-gebruikers aangeven dat ze videogesprekken leuk vinden, en dat ze vaak bellen met andere OC-gebruikers. De gebruikers vertellen dat hun OC-technologie beter werkt in combinatie met de diverse platforms voor videobellen dan met een traditionele telefoon. Ook gebruiken veel OC-gebruikers gebarentaal, dat gewoon te zien is via een videogesprek. Videogesprekken met mensen die ongehinderd kunnen praten zijn in veel gevallen net zo ontoegankelijk als persoonlijke gesprekken, omdat het tempo te hoog ligt en de timing tussen de gesprekspartners verschilt.
Met de hand schrijven
Met de hand schrijven kan een effectieve back-upmethode zijn voor veel OC-gebruikers. Het komt vaak voor dat iemand het handiger vindt om iets te noteren in plaats van uit te spreken. Er is altijd wel pen en papier in de buurt. Maar de gemiddelde volwassene kan slechts 15 leesbare woorden per minuut schrijven. Sommige OC-gebruikers hebben motorische beperkingen waardoor ze minder goed kunnen schrijven. Daarom levert met de hand schrijven tijdens een persoonlijk gesprek net zoveel beperkingen op als andere vormen van OC. Bovendien houdt schrijven in dat de OC-gebruiker alleen kan communiceren met mensen die kunnen lezen én zich in dezelfde ruimte bevinden.
Schrijven of typen
Het vergt veel moeite om te schrijven en te typen tijdens een persoonlijk gesprek met iemand die geen moeite heeft met spreken. Maar wanneer je brieven schrijft, chat of e-mails stuurt, zijn schrijven en typen voor beide partijen een goede methode. Sommige OC-gebruikers vertellen dat een gesprek voeren door middel van geschreven of getypte berichten toegankelijker is wanneer beide partijen hetzelfde medium gebruiken, bijvoorbeeld wanneer ze naar elkaar sms'en. Zoals een OC-gebruiker het uitdrukte: 'Je vertraagt het tempo en creëert een gelijk speelveld.' Veel OC-gebruikers merken op dat ze bij geschreven of digitale communicatievormen niet worden beoordeeld op hoe ze eruit zien of hoe snel ze een bericht formuleren.
“Met communicatie via tekst 1) hoef je geen normatieve en non-verbale aanwijzingen te geven en interpreteren, 2) heb je geen last van auditieve prikkels en achtergrondgeluiden die storend kunnen werken of het lastiger maken om gesproken woorden te begrijpen, 3) kan ik eenvoudiger contact leggen met andere mensen met autisme, omdat we wereldwijd met veel meer zijn dan in mijn woonplaats, 4) komen de woorden van de ANDER ook visueel binnen. Omdat ik meestal niet gehaast hoef te reageren, kan ik beter verwerken wat de ander zegt en kan ik mijn gedachten beter formuleren dan wanneer ik offline communiceer.”
~ Endever* Corbin, OC-gebruiker
E-mail is voor veel OC-gebruikers een uiterst toegankelijke vorm van communicatie. Het wordt algemeen geaccepteerd dat je e-mails na uren of zelfs dagen beantwoordt. Daarom kan de OC-gebruiker de tijd nemen om een bericht te typen en rustig door te lezen. Veel OC-gebruikers vinden dat ze beter begrepen worden wanneer ze meer tijd hebben om berichten te typen, bewerken en lezen. Ook kunnen ze controleren of hun bedoeling goed overkomt in het bericht. Ze hebben veel langer de tijd wanneer ze de gespreksbeurt hebben, dus ze voelen zich minder opgejaagd om te reageren.
Chatten
Chatten is een sneller communicatiemiddel dan e-mail, maar het is langzamer dan een persoonlijk gesprek. De OC-gebruiker heeft een gelijk speelveld omdat beide communicatiepartners hun antwoord typen. Bij chatberichten is het niet erg als je typfouten, spelfouten en grammaticafouten maakt. Daarom is het een geschikt medium voor OC-gebruikers die niet nauwkeurig kunnen typen op een toetsenbord, of die nog leren spellen. Op de meeste platforms kun je eenvoudig emoji's gebruiken. Dit is een efficiënte en speelse manier om jezelf uit te drukken.
“Sociale media, chatberichten en tweets zijn in feite grootschalige en sociaal geaccepteerde OC-systemen.” ~ Saoirse Tilton, OC-gebruiker
Social media
Een van de OC-gebruikers vertelde ons dat Facebook haar favoriete vorm van OC is. Op Facebook kan ze effectief communiceren met verschillende communicatiepartners. Er bestaat geen tijdsdruk. Sociale media zijn enorm efficiënt: ze kan een bericht met tientallen communicatiepartners delen, en ze kan op berichten van anderen reageren door op 'vind ik leuk' te klikken of emoji's te gebruiken. Ze kan foto's met een berichtje plaatsen of memes maken en delen. Haar Facebook-profiel is een manier om haar publieke imago uit te drukken. Haar humor en persoonlijkheid laat ze zien door te reageren met vrolijke gifjes. Een andere OC-gebruiker vertelde dat hij de korte berichten van Twitter fijn vindt. Hij kan kortere stukjes geschreven tekst eenvoudiger verwerken dan snelle, onsamenhangende verbale communicatie.
Een andere OC-gebruiker legde uit dat ze sociale media vermeed toen ze haar spraakvermogen nog niet kwijt was, omdat mensen geschreven tekst van elkaar gemakkelijk verkeerd begrijpen. Maar toen ze OC ging gebruiken, merkte ze dat sociale media toegankelijker waren dan een persoonlijk gesprek. Nu vindt ze sociale media een essentiële vorm van communicatie. Ze vindt het vooral fijn dat ze dankzij emoji's gemakkelijk met humor en creativiteit kan reageren.
Bloggen
OC-gebruikers lopen meer risico op sociaal isolement. Mensen die een ziekte of ongeval krijgen en daardoor niet meer kunnen praten, vinden het soms moeilijk om hun vrienden en familie te laten weten hoe het gaat of hun te vertellen over hun moeilijkheden. Voor OC-gebruikers werkt bloggen op veel vlakken net zo praktisch als sociale media. Het is efficiënt: met één bericht kunnen ze collega's, familie en vrienden op de hoogte houden. Blogs zijn minder interactief en lijken meer op een monoloog dan op een gesprek. Maar dit kan wel zorgen voor een gelijk speelveld, waarin de OC-gebruiker het gespreksonderwerp kan bepalen en zijn/haar zegje kan doen. Bloggen is ook handig voor OC-gebruikers die ondersteuning nodig hebben bij het formuleren van hun boodschap, of samen met een begeleider een blog willen schrijven. Blogs zijn minder vergankelijk dan socialemediaberichten. Ze geven een statischer beeld van de ervaringen van een OC-gebruiker dan een socialemediapagina. Hierdoor kunnen ze hun gesprekken langer door laten lopen dan bij de meeste andere communicatievormen. Via blogs kunnen OC-gebruikers de mensen die niet dagelijks op sociale media kijken beter bereiken.
Letterkaarten
Een letterkaart kan heel simpel zijn. Denk bijvoorbeeld aan een gelamineerd vel papier met de letters van het alfabet erop. Het grootste voordeel van een letterkaart is dat de gebruiker elk woord kan maken met de 26 letters van het alfabet. Het nadeel is echter dat beide communicatiepartners moeten kunnen lezen en schrijven. Bovendien moeten zowel de OC-gebruiker als de communicatiepartner een goed geheugen hebben om van de losse letters een heel bericht te maken.
Communicatieboeken
Papieren communicatieboeken zijn degelijk. Vaak zijn het complete communicatiesystemen. Je hoeft ze niet op te laden en je kunt ze goed lezen wanneer je buiten bent of in ruimten met fel licht, waar elektronische schermen juist moeilijk te zien zijn. Papieren communicatieboeken hebben geen gesproken uitvoer. Het is dus belangrijk dat de communicatiepartner goed oplet om de woorden of symbolen te zien die de OC-gebruiker aanwijst. Onderzoek toont aan dat zorgverleners vaak minder aandacht hebben voor light-tech communicatieoplossingen wanneer ze persoonlijke of medische zorg verlenen. Dit komt doordat ze te weinig tijd hebben om de communicatie in zich op te nemen. Veel OC-gebruikers geven echter de voorkeur aan hun light-tech OC-systeem, omdat het de communicatiepartner dwingt om beter op te letten.
Spraakcomputer
Wanneer we aan OC denken, denken we vooral aan spraakcomputers. In ons huidige tijdperk zijn dit meestal iPads met een app die een bericht hardop voorleest wanneer iemand symbolen, woorden of letters selecteert. Met spraakcomputers kunnen mensen die niet goed (genoeg) kunnen praten toch spraak produceren tijdens gesprekken. Dit is vooral handig voor mensen die graag een live gesprek voeren. Spraakcomputers werken meestal langzamer dan natuurlijke spraak. Daarom zijn ze voor OC-gebruikers niet altijd de meest efficiënte communicatiemethode. OC-gebruikers kunnen zich echter toch goed verstaanbaar maken wanneer ze OC combineren met de communicatievormen die we allemaal gebruiken.
Samenvatting
Iedereen communiceert op een multimodale manier. OC-gebruikers hebben goede redenen om de voorkeur te geven aan specifieke vormen van communicatie. Mensen die ongehinderd kunnen praten, kunnen aan de hand van communicatiestrategieën een gelijk speelveld creëren voor de OC-gebruikers om zich heen.
Bronvermelding en links
- Farrall, J. (1988). Interaction involving individuals using augmentative and alternative communication systems: state of the art and future directions. Augmentative & Alternative Communication, 4(2), 66-82.
- Light & McNaughton (2012). The changing face of augmentative and alternative communication: past, present, & future challenges. Augmentative & Alternative Communication, 28(4), 197-204.
