Mensen met een beperking in welke vorm dan ook komen vaker in aanraking met verschillende vormen van misbruik, met name seksueel misbruik. Volgens het Amerikaanse ministerie van Justitie lopen mensen met een beperking twee keer zo veel risico op seksueel misbruik dan mensen zonder beperking. Bij mensen met een ontwikkelingsbeperking of een verstandelijke beperking is dat risico zelfs zeven keer zo groot. Het risico voor vrouwen is daarbij het grootst. Vrouwen met een ontwikkelingsbeperking lopen twaalf keer zo veel risico om seksueel misbruikt te worden dan vrouwen zonder ontwikkelingsbeperking (NPR, 2018). De combinatie van een communicatieve beperking met een ontwikkelingsbeperking verhoogt het risico op misbruik aanzienlijk: 'Hoe ernstiger de spraakbeperking, hoe vaker seksueel misbruik voorkomt.' Misbruikplegers zien mensen die niet goed kunnen spreken als een 'makkelijk, risicoloos doelwit'.

Vijf belangrijkste factoren die kwetsbaarheid vergroten

1. Scheve machtsverhouding

Veel mensen met een beperking hebben hulp nodig bij hun dagelijkse handelingen. In de meeste zorgsystemen heeft de zorgverlener meer macht dan de ontvanger. In bijna de helft van alle misbruikgevallen (zowel lichamelijk als seksueel) is een betaalde zorgverlener de dader. De op één na grootste dadergroep bestaat uit familieleden. Met andere woorden: de dader is meestal iemand die het slachtoffer goed kent, en met wie hij/zij een persoonlijke relatie heeft. Dit geldt trouwens ook voor misbruik van mensen zonder beperking. Het is voor iedereen het veiligst als de machtsverhouding zo gelijk mogelijk verdeeld is. Deze verhouding verandert als OC-gebruikers de macht hebben om zorgverleners aan te nemen, aan te sturen en te ontslaan.

2. Fysiek isolement

Officiële, betaalde zorgverlening, zo blijkt uit diverse onderzoeken en criminaliteitscijfers, is een 'risicofactor' (Roeher Institute, 1994; NPR, 2018; Cadwallader et al, 2018). De op twee na grootste dadergroep bestaat uit mensen die zelf een beperking hebben en 'die samengebracht worden met hun slachtoffers' (Sobsey en Doe, 1991) op een zorglocatie zoals een school voor speciaal onderwijs, een aparte klas of een zorginstelling. In deze afgezonderde omgevingen zijn vaak minder potentiële getuigen aanwezig die ongewenst gedrag van zorgverleners of cliënten kunnen melden. OC geeft gebruikers meer mogelijkheden om misbruikgevallen te melden, als slachtoffer of getuige.

3. Kleiner sociaal netwerk

Veel mensen met een beperking hebben slechts een klein sociaal netwerk van vrienden en familie. De meeste interactie vindt plaats met zorgverleners. De veiligheid van OC-gebruikers wordt het best gewaarborgd als ze een sterk sociaal netwerk hebben van mensen die hen goed kennen, die hen regelmatig zien en die de subtiele signalen dat er iets mis is goed kunnen interpreteren. OC kan het sociale netwerk van de gebruikers versterken en vergroten, waardoor ze minder kwetsbaar worden.

4. Minder keuzevrijheid en zeggenschap

Veel kinderen en volwassenen met een beperking hebben geleerd meegaand te zijn. Hierdoor zijn ze minder snel geneigd om voor zichzelf op te komen als ze het ergens niet mee eens zijn. Mensen met een beperking hebben vaak minder keuzevrijheid en zeggenschap over hun leven. Ze mogen bijvoorbeeld niet zelf bepalen waar ze naartoe gaan of wie hun zorgverleners zijn. Ook wordt hun vaak minder privacy gegund. Planning waarbij de cliënt centraal staat en ondersteunde besluitvorming dragen allemaal bij aan meer keuzevrijheid en zeggenschap voor de gebruiker.

5. Minder meldingsmogelijkheden

Veel OC-gebruikers hebben alleen beschikking over de woorden en zinnen die anderen voor hen hebben ingesteld, en die ze hebben geleerd te gebruiken. Dat kan melding van misbruik bemoeilijken. We zouden OC-gebruikers expliciet moeten leren en stimuleren om te weigeren en 'nee' te zeggen als ze iets niet willen. We zouden hen moeten aanmoedigen om de zorg die ze ontvangen te beoordelen. Alle OC-gebruikers moeten de woorden tot hun beschikking hebben waarmee ze misbruik kunnen omschrijven, zoals woorden voor lichaamsdelen en woorden die met seks te maken hebben.

Preventie en proactieve houding

We hebben strategieën op een rij gezet waarmee je misbruik van OC-gebruikers kunt voorkomen en hen in bescherming kunt nemen.

Leer OC-gebruikers om voor zichzelf op te komen

Ondersteunde besluitvorming beschermt en versterkt de autonomie van mensen die het risico lopen niet gehoord te worden, zoals iemand die pas net met OC begint. OC-gebruikers kunnen profiteren van training en ondersteuning om hun autonomie uit te oefenen, zelfstandig beslissingen te nemen en deze te delen. Het is belangrijk voor hen om uit ervaring te leren dat ze gewaardeerd en gehoord worden als ze hun (kritische) mening uiten.

Leer OC-gebruikers hoe ze dingen kunnen weigeren en 'nee' kunnen zeggen tegen iets wat ze niet willen. Dit zijn onmisbare communicatieve functies voor iedereen. Door het goede voorbeeld te geven leren we OC-gebruikers dat we het waarderen als ze hun afkeer of tegenzin communiceren.

Modelleer instemming. Vraag toestemming om hun OC-apparaat of hun lichaam aan te raken, of ondersteuning te bieden.

Leer zorgverleners om gedrag juist te interpreteren

OC-gebruikers lopen het risico, net als vele anderen met een beperking, om als 'lastig' bestempeld te worden als ze voor zichzelf opkomen, duidelijk maken dat er iets mis is, of weigeren mee te werken. Train iedereen in het ondersteuningsteam om het gedrag van de OC-gebruiker zorgvuldig te beoordelen en de werkelijke bedoeling te achterhalen. Als de OC-gebruiker agressie of ontwijkend gedrag vertoont, of zich terugtrekt, kan dit allemaal duiden op misbruik. Als een OC-gebruiker plotseling niet meer in de buurt van bepaalde personen of bepaalde plaatsen wil komen, probeer dan te achterhalen wat deze verandering heeft veroorzaakt.

Lou Brown, een beroemde voorvechter voor de rechten van mensen met een beperking, vatte het onderzoek als volgt samen: 'Mensen met een beperking zijn het veiligst in grote, open ruimtes, in het gezelschap van mensen die hen goed kennen en die geen macht over hen hebben. Ze zijn het meest kwetsbaar in een afgezonderde omgeving met mensen die macht over hen hebben en waar geen bekwame getuigen aanwezig zijn.' Laten we de kwetsbaarheid van alle OC-gebruikers verminderen en hun veiligheid waarborgen.

Bronvermelding en links (Engelstalig)